Het is een komen en gaan van ambulances, er komt er alweer één aanrijden. De blauwe zwaailichten weerkaatsen op de muren. Nadat de achterdeur is geopend tilt het ambulancepersoneel de brancard naar buiten. Benauwd en naar lucht happend ligt de volgende Covid-patiënt op de brancard. Er is geen tijd te verliezen, snel wordt hij naar binnen gereden. Hij is vandaag de zevenveertigste. De toestroom is gigantisch zo vlak voor kerst. Overvolle gangen met doodzieke mensen. Ik kijk het chaotisch tafereel met weerzin aan, zoveel zieke mensen die hulp nodig hebben. Het ziekenhuis bezwijkt bijkans onder deze aantallen. Met spoed moeten bedden worden vrijgemaakt om de nieuwe stroom aan patiënten op te kunnen vangen. Er is geen andere keus dan patiënten over te plaatsen naar ziekenhuizen in Duitsland.

Dit is in korte tijd verworden tot een gewone dag op de eerste hulp van een ziekenhuis. Het beeld van overbevolkte ziekenhuizen doet ons sidderen. De pandemie gaf het laatste duwtje aan de overvraagde ziekenhuizen. Het land moest direct in een ‘lockdown’ om erger te voorkomen. Het gebrek aan intensivecarebedden zorgde voor een felle maatschappelijke discussie over ons zorgstelsel. Een veelgehoorde mening is dat de marktwerking en de forse bezuinigingen de oorzaak van dit probleem zijn. En oplossingen hiervoor zijn ruimschoots voorhanden. Zoals meer geld voor de zorg, minder managers en terug naar het stelsel van het ziekenfonds ook wel het Nationale Zorgfonds genoemd, het weerkaatst in ieder debat. Maar kloppen de beweringen over de marktwerking en de bezuinigingen überhaupt wel? Is minder marktwerking en meer geld het remedie? Moeten we in deze richting de oplossing zoeken? Of zijn er nog andere mogelijkheden?

Bezuinigen in de zorg

Laten we eens naar de feiten kijken of er überhaupt wel is bezuinigd? Uit de cijfers van het ministerie blijkt dat het zorgbudget ieder jaar met zo’n drie miljard euro uitdijt naar een duizelingwekkend bedrag van bijna honderd miljard euro op jaarbasis. En toch was met al dat geld niet te voorkomen dat de ziekenhuizen onder de voet werden gelopen. Door de bezuinigen is een tekort aan ziekenhuisbedden ontstaan, tenminste dat is de teneur. Maar klopt deze veronderstelling voor de ziekenhuizen wel? Nou nee, want tussen 2011 en 2019 hebben de ziekenhuizen 42% meer budget gekregen. Van bezuinigingen is geen sprake geweest. Of al het geld goed is besteed? Daar kun je natuurlijk wel over discussiëren maar dat is een geheel andere discussie.

Marktwerking in de zorg

Is dan de marktwerking debet aan de lockdown? Marktwerking gedijt vooral als er concurrentie is. Zorgt concurrentie dan voor een tekort aan intensivecarebedden? Om te concurreren moet een ziekenhuis aan zijn kosten denken. Kortom winstoptimalisatie doet zijn intrede. De kosten moeten omlaag. En ongebruikte intensivecarebedden zijn ontzettend kostbaar en worden als eerste tot een minimum gereduceerd.

Marktwerking binnen de ziekenhuiszorg brengt ook een ander effect met zich mee. Nieuwe toetreders betreden de markt waarin ze enkel de winstgevende zorg aanbieden. Toetreders halen zo de krenten uit de pap. Je ziet dat het aantal commerciële behandelcentra in de afgelopen jaren sterk is toegenomen. In deze privéklinieken wordt geen acute zorg aangeboden. Dure intensivecarebedden zal je dan niet bij de privéklinieken tegenkomen. Een regulier ziekenhuis ziet met de komst van de privéklinieken de winstgevende zorg verdwijnen. Ze zullen met minder winst de dure intensivecarebedden moeten financieren. Logisch dat je als ziekenhuis met minder geld ook minder dure bedden beschikbaar stelt.

Met marktwerking worden de zorgverzekeraars vaak in één adem genoemd. Door het systeem van de basisverzekering op de schop te nemen zal het beter worden wordt door bepaalde groepen gepredikt. Zo zal met een Nationaal Zorgfonds het eigen risico verdwijnen, meer zorg beschikbaar zijn voor iedereen. Schaf de zorgverzekeraars af en zet één Nationaal ZorgFonds op. Zonder onnodige bureaucratie en geldverslindende concurrentie. En zonder eigen risico. Maar we kenden eerder al zo iets; het ziekenfonds. Daar wilden we in Nederland juist vanaf. Daarnaast zal deze systeemwijziging geen noemenswaardige impact hebben op de capaciteit van de ziekenhuizen.

Als bezuinigingen en marktwerking beperkt de oorzaak zijn, wat is dan de oorzaak? Wat als de diagnose die het capaciteitsprobleem beïnvloedt in een andere hoek moet worden gezocht? Je weet één ding zeker dat je een verkeerde behandeling ondergaat wanneer de diagnose verkeerd is gesteld. Diagnosefouten voorkomen is daarom essentieel.

Zorg, de meest arbeidsintensieve sector!

Eén op de zeven mensen werkt in de zorg. Dat is om meerdere redenen een onhoudbaar model. De zorg is erg arbeidsintensief met een lage arbeidsproductiviteit. Daarmee is de zorg niet geschikt voor verdergaande massaproductie. Opschalen in tijden van een pandemie is binnen de zorg onmogelijk. Niet het tekort aan bedden is het probleem, het gebrek aan personeel zorgt voor de huidige capaciteitsproblemen. Dit tekort wordt extra voelbaar als tijdens de pandemie een deel van het zorgpersoneel ziek thuis zit. Door vergrijzing zal ook nog eens een groot deel van het zorgpersoneel de komende jaren met pensioen gaan.

Het kan niet anders dat de arbeidsproductiviteit omhoog moet, al dan niet met nieuwe e-Health toepassingen. De standaard Pavlov-reactie om te vragen om meer mensen is niet haalbaar. Voldoende goed opgeleide mensen zijn op korte termijn niet beschikbaar. Er zal in de toekomst meer zorg door minder professionals moeten worden geleverd. Alleen dan zijn toekomstige pandemieën het hoofd te bieden.

Toenemende zorgvraag

Het ‘umfeld’ binnen de zorg is vraag creërend en bestaat uit twee pijlers. Enerzijds hebben leveranciers binnen de zorg grote belangen bij een continu groeiende zorgvraag. Zo heeft de farmaceutische industrie voor iedere kwaal een pil. Maar dan moet je deze pil wel blijvend innemen voor de rest van je leven. O ja, voor de bijwerkingen van de voorgeschreven pil hebben ze toevallig ook een pil.

Maar anderzijds zorgen ook de sterk verbeterde beeldvormende technieken voor een toenemende zorgvraag. Een echo, een röntgenfoto, een CT-scan, PET-scan, MRI-scan… Artsen kunnen steeds beter in het lichaam kijken. ​Artsen zien altijd wel wat op de foto. Een cyste, een vlek…. Het vraagt allemaal om een vervolgonderzoek om iets ernstigers uit te sluiten. Wat daarbij ook niet helpt is dat artsen worden betaald op basis van hun geleverde verrichtingen, ook wel ‘prestatiebekostiging’ genoemd. Dit helpt weliswaar wachtlijsten voorkomen maar zorgt wel voor een incentive is om te (blijven) behandelen.

Gezondheidsverschillen in 50 Nederlandse wijken!

Een andere mogelijke oorzaak voor de toegenomen zorgvraag. Dit heeft een maatschappelijke achtergrond. Onderzoek laat zien dat tot 50% van de gezondheidsklachten te maken hebben met levensstijl en de sociale leefomgeving. De helft van de aandoeningen in de spreekkamer hangt hiermee samen. Astma, eczeem, hoge bloeddruk, migraine, diabetes type 2, hoog cholesterol, kanker, hart- en vaatziekten zijn het gevolg. Leefstijl speelt op die manier een belangrijke rol bij veel welvaartsziekten en geeft een enorme druk op de reguliere zorg.

Binnen verschillende bevolkingsgroepen is sprake van grote gezondheidsverschillen. Een significant deel van het zorggebruik vindt plaats in wijken waar mensen wonen met lage inkomens en uitkeringen. Het zijn wijken met een lage sociaal economische status. Deze woonwijken bevinden zich met name in de 40 Nederlands grootste gemeenten. Wijken waar veel inwoners vaker dan 25 keer per jaar naar de huisarts gaan.Gezondheidsachterstanden is weliswaar een complex probleem maar gelukkig wel één dat overzichtelijk is. Het gaat om vijftig wijken in Nederland waar de meeste zorgkosten worden gemaakt. Reduceren van de gezondheidsachterstanden in deze vijftig wijken zal de zorgkosten met miljarden euros verlagen. Dit vraagt wel om een adequaat deltaplan voor de zorg! Een deltaplan voorkomt dat er onnodige slachtoffers vallen zoals bij de watersnoodramp van 1953.

Een verkeerde diagnose leidt … tot een foute behandeling!

Het genoemde deltaplan vraagt om actie en een sterke regisseur. Helaas is het Ministerie van VWS altijd al een beleidsministerie geweest en geen uitvoeringsministerie. Dit beperkt de mogelijkheden voor een regie op nationaal niveau. Regie die onontbeerlijk is. Want binnen de vijftig wijken met de meeste zorgkosten zijn verschillende zorgverzekeraars, zorgkantoren, gemeenten werkzaam tezamen met een grote hoeveelheid zorgaanbieders. Allemaal met verschillende belangen en daarmee niet in staat om de regie op zich te nemen. Ook staat bestaande wet- en regelgeving dit veelal in de weg. De sleutel om de gezondheidsverschillen op te lossen ligt natuurlijk niet alleen binnen het zorglandschap. Ook bewegen, schuldenproblematiek, huisvesting, roken en gezonde voeding zijn hiervoor essentieel. Voor betaalbare zorg is een deltaplan broodnodig… Maar natuurlijk wel op basis van een goede diagnose.