Hoe eenvoudig is het om motivatie te vernietigen?

Ken je het boek 'Holes' van Louis Sachar? Het gaat over het gevangenisleven in Camp Green Lake waar Amerikaanse jeugdgevangenen zwoegen onder de brandende zon. In de Texaanse woestijn hakken, bikken en graven ze maandenlang met niets anders dan pikhouwelen en handscheppen. Inmiddels lijkt het terrein op een maanlandschap, overal vers gegraven gaten met heuvels van zand en puin. Iedere dag graaft iedere gevangene een gat met een doorsnede en diepte van anderhalve meter. Voor vandaag zijn ze klaar maar morgen moet iedereen weer een nieuw gat graven. Dit patroon herhaalt zich dag na dag, maand na maand en jaar na jaar.

Het is volstrekt nutteloos werk zonder enig perspectief. Het verrichten van werk zonder enige betekenis is de zwaarst mogelijke straf. Op deze manier je dagen moeten slijten is een schrikbeeld. Maar helaas beleven honderdduizenden mensen iedere dag hetzelfde. En de straf heet... werk. Bijna tweederde van de werknemers maakt zich niet zo druk over het werk, ze zijn grotendeels afgestomd. Iedere dag slepen ze zich uit bed om naar hun werk te gaan. Ze halen hun plezier niet meer uit hun werk. Werkgevers betalen hiervoor een enorme prijs     het gaat om miljarden euro's.  

Hoe komt het toch dat zoveel mensen gevangen zitten in hun werk? Werken ze in nutteloze banen, ook 'bull shit jobs' genoemd. Moeten ze steeds verplicht deelnemen aan oeverloze vergaderingen. Voor de zoveelste keer een rapport opstellen waar niks mee wordt gedaan. Eigenlijk laten deze repeterende werkzaamheden zich goed vergelijken met de gaten graven van de Amerikaanse gevangen. 

Om te begrijpen hoe we hier zijn aanbeland moeten we terug in de tijd. Om precies te zijn toen de industriële revolutie begon. Adam Smiths beschrijving van de speldenfabriek, waarmee hij The Wealth of Nations in 1776 begint, introduceert het fundamentele economische concept van de industriële revolutie. Hij zet uiteen dat economische vooruitgang voornamelijk bewerkstelligd wordt door het toepassen van arbeidsverdeling. Het is volgens hem de arbeidsverdeling dat bijdraagt aan een efficiëntere productie.

In 1911 heeft Frederick Taylor dit principe verder verfijnd. Gewapend met een stopwatch bestudeerde hij de optimale verdeling van werkzaamheden. Door het opdelen van arbeid in verschillende taken zorgde hij ervoor dat het werk door onervaren en ongeschoolde werknemers kon worden gedaan. Het werk vraagt minder opleiding en ervaring van de arbeider. Boerenknechten die op het platteland in armoede leefden trekken massaal naar de steden voor een betere toekomst. Dit zorgt voor een nieuwe groep van potentiële arbeidskrachten. Arbeid werd zodoende steeds goedkoper. 

Met de komst van de wereldoorlogen nam het belang van zijn theorie toe. Het vergroten van de oorlogsindustrie was cruciaal want het land die het meeste oorlogstuig kon produceren verschafte zich een strategisch voordeel. Je had meer tanks, vliegtuigen en kanonnen dan de vijand. Dit liet zien dat je tweede wereldoorlog alleen kon winnen in de fabrieken en niet aan het front. Na de overwinning van de Amerikanen werd Taylors wetenschappelijke management aanpak de wereldwijde standaard in de economische wederopbouw. De keerzijde? Eentonig en simpel werk zonder perpectief. 

In de eenentwintigste eeuw is het Westen overgegaan naar een kenniseconomie. Deze transitie laat zien dat het gedachtegoed van Taylor het werk in een te strak keurslijf zit. Zo was het gebruikelijk om tijdens de industriële tijdperk arbeiders te motiveren om ze per prestatie te betalen. En daar knelt het. Want kennis laat zich niet beetpakken in afgebakende prestaties. Ook kun je creatieve kennis lastig opknippen in verschillende microtaken. Door de doorgeslagen arbeidsverdeling is de creatieve kennisgeest bij de meeste organisaties uit de fles ontsnapt. Dit leidt onder de kenniswerkers tot machteloosheid, zinloosheid en zelfvervreemding. Ze zijn verworden tot gaten gravende gevangenen. Dat bedrijven desondanks vasthouden aan de aanpak van Frederick Taylor is een gemiste kans! Want zeg eens eerlijk, gaat het om effect hebben of efficiënt zijn?